چاه فاضلاب نقش مهمی در دفع فاضلاب ساختمان در بخش ‌های مختلف مانند آشپزخانه، توالت، حمام و … ایفا می‌ کند. در مکان ‌هایی که سیستم فاضلاب شهری وجود ندارد، حفر چاه جذبی به عنوان راه حلی ضروری برای دفع فاضلاب به حساب می ‌آید. اما در اطراف مکان هایی که چاه آب آشامیدنی وجود دارد، به هیچ عنوان نباید از چاه جذبی فاضلاب استفاده کرد. چراکه نفوذ فاضلاب به سفره آب زیرزمینی، آن را آلوده کرده و باعث به خطر افتادن سلامت انسان می شود.

به همین دلیل حفر چاه فاضلاب دارای اصولی همچون انتخاب محل مناسب، بررسی خاک، انتخاب نوع چاه و … است که رعایت آن ضروری می باشد. در صورت حفر چاه غیراصولی می توان منتظر خسارات جبران ناپذیر مالی و جانی (مثل ریزش چاه) بود. بنابراین حفر چاه فاضلاب یک کار تخصصی است که باید بر مبنای رعایت اصول حفر چاه، توسط افراد مجرب و تجهیزات مناسب انجام شود. رعایت نکات ایمنی قبل، بعد و در حین حفر چاه، تا حد زیادی می تواند شما را از بروز خطرات احتمالی ایمن سازد.

در این مقاله سعی شده مهمترین و اساسی ترین نکات ایمنی در خصوص حفر چاه فاضلاب بیان شود تا کمترین خسارت را متحمل شوید. پس تا پایان با ما همراه باشید.

مهمترین نکات برای حفر چاه جذبی (چاه فاضلاب)

چاه جذبی چاه عمیقی است که برای دفع فاضلاب در مکان ‌هایی که به سیستم فاضلاب شهری یا تصفیه فاضلاب دسترسی ندارند، حفر می‌ شود. این چاه‌ ها با استفاده از قدرت جذب خاک، فاضلاب را تصفیه می ‌کنند. موارد استفاده از این نوع چاه ها، در شهرها و روستاهایی که فاقد سیستم جمع‌آوری فاضلاب هستند، در ویلاها و مجتمع ‌های مسکونی که فاقد اتصال به فاضلاب شهری هستند و همچنین مکان‌ هایی که به دلیل بالا بودن سطح آب زیرزمینی، امکان استفاده از سپتیک تانک وجود ندارد، می باشد.

در ادامه نکات مهمی در مورد چاه جذبی به شما ارائه خواهد شد:

۱. بررسی نوع خاک

برای حفر چاه و تعیین عمق مناسب آن، بررسی نوع خاک منطقه بسیار حائز اهمیت است. به طور کلی خاک ها را می توان به ۳ بخش شنی، ماسه ای و رسی تقسیم بندی کرد.

– خاک شنی: این نوع خاک از ذرات درشت شن تشکیل شده و به دلیل داشتن فضای خالی زیاد، نفوذپذیری بالایی دارد. حفر چاه در خاک شنی آسان بوده و به دلیل زهکشی مناسب، احتمال ریزش چاه را کم می کند. با این حال به دلیل همین نفوذپذیری بالا، خطر آلودگی سفره های آب زیرزمینی در این نوع خاک ها زیاد است.  

– خاک ماسه ای: این نوع خاک از ذرات ریزتر شن تشکیل شده و از نظر نفوذپذیری، به خاک شنی شباهت دارد. حفر چاه در خاک ماسه ای نیز نسبتاً آسان است. با این حال به دلیل ریزتر بودن ذرات، احتمال حرکت خاک و ریزش دیواره چاه در خاک ماسه ای بیشتر از خاک شنی است. برای حفر چاه در خاک ماسه ای، استفاده از لوله های جداره چاه و یا سنگ چینی برای استحکام دیواره ها الزامی است.

– خاک رسی: این نوع خاک از ذرات بسیار ریز رس تشکیل شده و نفوذپذیری بسیار پایینی دارد. حفر چاه در خاک رس به دلیل انسداد منافذ خاک توسط ذرات رس، دشوارتر است. همچنین به دلیل عدم زهکشی مناسب، احتمال جمع شدن آب در کف چاه و ریزش آن وجود دارد. در صورت تمایل به حفر چاه در خاک رسی، اقدامات احتیاطی مانند استفاده از لوله های جداره و یا حلقات فلزی برای استحکام دیواره ها و همچنین ایجاد زهکش در کف چاه ضروری است.

۲. تعیین محل حفر چاه

انتخاب محل مناسب برای حفر چاه فاضلاب، نقشی اساسی در عملکرد صحیح و  ایمنی آن ایفا می ‌کند. برخی از مهمترین محل های مورد نظر عبارتند از:

– دور از رفت و آمد: محلی را برای حفر چاه انتخاب کنید که کمترین رفت و آمد را داشته باشد. این امر از آسیب دیدن احتمالی چاه و همچنین جلوگیری از ایجاد بوی نامطبوع در محل زندگی شما جلوگیری می‌کند. زیر راه پله، حیاط خلوت و گوشه‌ های دنج، مکان ‌های مناسبی برای حفر چاه فاضلاب هستند.

– نزدیک به لوله‌ های فاضلاب: حدالامکان چاه فاضلاب را نزدیک به لوله ‌های فاضلاب عمودی ساختمان حفر کنید. این کار به کاهش طول لوله ‌های افقی مورد نیاز برای اتصال چاه به فاضلاب ساختمان کمک می ‌کند و از احتمال گرفتگی در آینده می ‌کاهد.

– فاصله از چاه آب آشامیدنی: به منظور جلوگیری از آلودگی آب آشامیدنی، چاه فاضلاب باید در فاصله حداقل ۳۰ متری از چاه آب آشامیدنی حفر شود. این فاصله باید در مناطقی که سطح آب ‌های زیرزمینی بالا است، بیشتر در نظر گرفته شود.

– فاصله از پی ساختمان: برای حفظ استحکام و ایمنی ساختمان، چاه فاضلاب منازل مسکونی و ساختمان ها باید در فاصله مناسب از پی و ستون ‌های ساختمان حفر شود. این فاصله معمولاً حداقل ۳ متر در نظر گرفته می ‌شود.

– دسترسی آسان: محل حفر چاه فاضلاب باید به گونه ‌ای باشد که دسترسی به دهانه چاه برای انجام تعمیرات و تخلیه دوره‌ای به آسانی امکان‌پذیر باشد. بنابراین از حفر چاه در مکان ‌های صعب‌العبور و غیرقابل دسترس خودداری کنید.

– فاصله از سایر چاه‌ ها: برای جلوگیری از تداخل در عملکرد چاه‌ ها، چاه فاضلاب باید در فاصله حداقل ۳ متری از سایر چاه‌ های موجود در محوطه حفر شود.

– دور از باغچه و درختان: از حفر چاه فاضلاب منازل مسکونی و ساختمان ها در نزدیکی باغچه و درختان خودداری کنید. ریشه درختان می ‌تواند به دیواره چاه آسیب برساند و همچنین، فاضلاب چاه می ‌تواند به ریشه درختان و به مرور زمان به خود آنها آسیب برساند.

۳. رعایت فاصله چاه جدید با چاه های قدیمی

حفر چاه جدید بدون رعایت نکات ایمنی می ‌تواند خطرات جانی و مالی را به همراه داشته باشد. یکی از مهمترین این نکات، رعایت فاصله استاندارد بین چاه جدید و چاه‌ های قدیمی موجود در منطقه است. خطرات عدم رعایت فاصله استاندارد در حفر چاه می تواند باعث ریزش دیواره چاه های قدیمی و مسمومیت شخص مقنّی شود. به بیان دیگر حفر چاه جدید در فاصله نزدیک به چاه‌ های قدیمی می ‌تواند باعث ایجاد تنش در دیواره‌ های آنها شود و خطر ریزش چاه قدیمی را به سمت چاه جدید افزایش دهد. این اتفاق علاوه بر ضرر مالی، می ‌تواند منجر به مدفون شدن یا آسیب دیدگی شدید کارگران حفر چاه شود.

از طرفی در زیرزمین، گازهای مختلفی وجود دارد که برخی از آنها سمی و خطرناک هستند. حفر چاه جدید در فاصله نزدیک به چاه ‌های قدیمی می ‌تواند راه را برای تبادل این گازها بین چاه‌ ها باز کند و کارگران حفر چاه را در معرض خطر مسمومیت قرار دهد. این گازها می ‌توانند فرد را بیهوش کند و در نهایت منجر به خفگی و حتی مرگ او شوند. بنابراین قبل از حفر چاه جدید باید کارهایی زیر را انجام دهید:

• از سازمان ‌های مربوطه مانند شهرداری یا اداره منابع آب منطقه مجوزهای لازم برای حفر چاه را دریافت کنید.
• نقشه دقیق محل قرارگیری چاه ‌های قدیمی در آن منطقه را تهیه کنید.
• با یک متخصص حفر چاه مشورت کرده و از او در مورد فاصله استاندارد بین چاه ‌ها در آن منطقه راهنمایی بخواهید.

۴. تهویه مناسب هنگام حفر چاه

حفر چاه فاضلاب بدون سیستم تهویه مناسب، غیرقانونی و بسیار خطرناک است. این کار جان شما و افراد حاضر در محل را به طور جدی به خطر می ‌اندازد. به همین دلیل استفاده از سیستم تهویه در حفر چاه فاضلاب یک نیاز ضروری است، نه یک اقدام اختیاری.

فاضلاب حاوی گازهای سمی خطرناکی مانند متان، سولفید هیدروژن و دی‌اکسید کربن است. استنشاق این نوع گازها می ‌تواند منجر به مسمومیت، بیهوشی و حتی مرگ فرد شود. تهویه مناسب، این گازهای سمی را از محیط کار خارج می کند و از تنفس آنها توسط شما و سایر افراد ممانعت به عمل می آورد. از طرفی در حین حفر چاه، اکسیژن موجود در فضای کار به مرور زمان کاهش می ‌یابد که اگر از تهویه نامناسب استفاده کنید می‌تواند باعث کمبود اکسیژن و تنگی نفس شود.

بنابراین برای تهویه مناسب در حفر چاه فاضلاب، از لوله تهویه استفاده کنید. قطر این لوله تهویه باید متناسب با عمق و عرض چاه باشد و از یک طرف به داخل چاه فاضلاب متصل و از طرف دیگر به فضای بیرون از ساختمان، مانند پشت بام هدایت شود. نکات دیگری که در این زمینه باید رعایت شود عبارتند از:

• از فن یا دمنده برای تهویه قوی‌تر و بهتر استفاده کنید.
• در هنگام کار، از ماسک تنفسی مناسب استفاده کنید.
• به طور مرتب علائم تنگی نفس، سرگیجه و تهوع را در خود و سایر افراد حاضر در محل چک کنید.
• در صورت مشاهده هرگونه علائم مشکوک، کار را متوقف کرده و از محل دور شوید.

۵. رعایت فاصله چاه از دیواره ها

یکی دیگر از اقدامات مهم در حفر چاه رعایت فاصله استاندارد بین چاه و سایر قسمت ‌های ساختمان است. عدم رعایت فاصله استاندارد می ‌تواند باعث شود که در اثر عواملی مانند لرزش زمین، بارندگی‌ های شدید و یا حفر چاه در نزدیکی درختان، دیواره‌ های چاه ترک خورده و ریزش کند. از طرفی ریزش چاه فاضلاب می ‌تواند خسارات مالی سنگینی را نیز به دنبال داشته باشد. هزینه ‌های تعمیر چاه، جبران خسارات وارده به ساختمان و اشیاء اطراف و … از جمله این ضررها هستند.

بنابراین عواملی که باید در تعیین فاصله چاه فاضلاب با دیواره ها در نظر گرفت عبارتند از:

– نوع خاک: در خاک ‌های سست و ناپایدار، باید فاصله بیشتری بین چاه و سایر سازه ‌ها در نظر گرفت.

– سطح آب زیرزمینی: در مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالا است، خطر ریزش چاه افزایش می ‌یابد و به همین دلیل باید فاصله چاه تا سایر قسمت ‌ها بیشتر باشد.

– درختان و گیاهان: ریشه درختان و گیاهان می ‌توانند به مرور زمان به دیواره ‌های چاه نفوذ کرده و باعث ترک خوردن و ریزش آن شوند. به همین دلیل باید چاه را در فاصله ‌ای امن از درختان و گیاهان حفر کرد.

– دیوارها و سازه‌ ها: لرزش ناشی از فعالیت ‌های ساختمانی در نزدیکی چاه می ‌تواند باعث ریزش آن شود. به همین دلیل باید چاه را در فاصله‌ ای مناسب از دیوارها و سایر سازه‌ ها حفر کرد.

۶. آجرچینی دهانه

دورچینی چاه فاضلاب، اقدامی ضروری برای ایمن‌سازی و افزایش طول عمر آن محسوب می ‌شود. این فرآیند شامل ساختاری آجری یا سنگی در اطراف دهانه چاه است که از ریزش احتمالی دیواره ‌ها و اتفاقات ناگوار جلوگیری می ‌کند.

۷. رعایت نکات ایمنی در حفر چاه

حفر چاه فاضلاب فرآیندی تخصصی است که در صورت عدم رعایت نکات ایمنی، می ‌تواند خطرات جانی و مالی را به همراه داشته باشد. به همین دلیل شعار «اول ایمنی بعد کار» را باید در تمامی مراحل حفر چاه سرلوحه کار خود قرار دهید. بنابراین مهمترین نکات ایمنی در حین حفر چاه فاضلاب عبارتند از:

– حضور افراد کافی: برای حفر چاه با عمق ۵ متر، حضور حداقل ۲ نفر و برای عمق ‌های بیشتر، حضور ۳ نفر الزامی است. این افراد باید آموزش ‌های لازم را دیده باشند و از مهارت و توانایی کافی برای انجام کار در شرایط اضطراری برخوردار باشند. برخی از آن موارد عبارتند از:

• عدم ورود افراد غیرمجاز به محل حفر چاه
• استفاده از ماسک، دستکش و عینک برای محافظت از چشم و دستگاه تنفسی
• خودداری از استعمال دخانیات و روشن کردن آتش در نزدیکی محل حفر چاه
• آگاهی از علائم هشداردهنده خطر مانند بوی نامطبوع، سرگیجه و تنگی نفس

– استفاده از تجهیزات ایمنی

• الوارهای زیرپایی: برای کارگرانی که در محل حفر چاه ایستاده ‌اند، باید از الوارهای زیرپایی مناسب برای جلوگیری از لغزش و سقوط استفاده شود.
• مصالح مقاوم: دور دهانه چاه باید با استفاده از مصالح مقاوم مانند آجر یا بلوک سیمانی، به منظور جلوگیری از ریزش خاک و سنگ به داخل چاه محصور شود.
• تجهیزات ایمنی فردی: کارگر حفاری باید از کلاه ایمنی، کمربند ایمنی و طناب محکم استفاده کند تا در صورت بروز خطر، امکان نجات او به آسانی فراهم باشد.

– تهویه مناسب: برای تهویه مناسب داخل چاه و جلوگیری از تجمع گازهای سمی، باید از دستگاه‌ های دمنده هوا استفاده شود. عدم تهویه مناسب می ‌تواند منجر به خفگی افراد داخل چاه شود.

– روشنایی ایمن: برای روشنایی داخل چاه، فقط باید از چراغ‌ های کم ‌ولتاژ (حداکثر ۱۲ ولت) استفاده شود. استفاده از لامپ ‌های معمولی با ولتاژ بالا می‌ تواند خطر برق‌گرفتگی را به همراه داشته باشد.

چاه فاضلاب منازل مسکونی با دیگر چاه های جذبی تفاوت دارد؟

خیر، چاه فاضلاب منازل و ساختمان های مسکونی با دیگر چاه های فاضلاب از نظر ساختار تفاوتی ندارد. یعنی در ساختمان های مسکونی، اداری، صنعتی یا هر مکان دیگری که نیاز به دفع فاضلاب انسانی داشته باشد از چاه جذبی فاضلاب به یک شکل استفاده می شود.

تنها تفاوت میان چاه فاضلاب منازل با دیگر چاه های جذبی فاضلاب در عمق و حجم آن است. چاه فاضلاب منازل مسکونی به دلیل تولید کمتر فاضلاب عمق و حجم کمتری دارد اما در ساختمان های اداری یا مراکز عمومی چاه فاضلاب دارای عمق و حجم بیشتری است.

کلام آخر

به یاد داشته باشید که همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. شما با رعایت نکات اساسی قبل، حین و بعد از حفر چاه می‌ توانید از خطراتی مثل ریزش چاه فاضلاب جلوگیری کنید و از سلامت خود و اطرافیانتان محافظت کنید. تفاوتی هم میان حفر چاه فاضلاب منازل مسکونی، اداری و صنعتی وجود ندارد. برخی از این نکات عبارتند از:

– نکاتی قبل از حفر چاه: حتماً از یک مهندس یا کارشناس مجرب برای تعیین محل دقیق حفر چاه و فاصله استاندارد آن با سایر قسمت ‌ها استفاده کنید. 

– نکاتی در حین حفر چاه: به علائمی مانند ترک خوردن دیواره چاه، نشت آب یا خاک از آن و … توجه کنید و در صورت مشاهده هرگونه مشکل، کار را متوقف کرده و با یک متخصص مشورت کنید.

– نکاتی پس از حفر چاه: به طور دوره ‌ای چاه را از نظر سلامت و استحکام بررسی کنید و در صورت مشاهده هرگونه مشکل، برای تعمیر آن اقدام کنید.

شرکت خدمات فنی کاوه شرکتی تخصصی در حوزه امور فنی ساختمان و تاسیسات است که خدمات متنوعی از جمله، حفر چاه  فاضلاب، لوله کشی آب و فاضلاب، رفع گرفتگی لوله و لوله بازکنی، تخلیه چاه و … را به صورت فوری و شبانه روزی به مشتریان خود ارائه می کند.